Ruud Koole (geboren in 1953 te Rilland-Bath) studeerde, na zijn middelbare school (HBS-B) in Middelburg, geschiedenis in Groningen en politieke wetenschappen in Parijs. Van 1981 tot 1989 was hij Directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen.

In 1989 werd Ruud Koole universitair docent bij het Instituut Politieke Wetenschap van de Universiteit Leiden. In 1992 promoveerde hij in Leiden op het proefschrift De opkomst van de moderne kaderpartij: veranderende partijorganisatie in Nederland 1960-1990 . Datzelfde jaar werd hij tot universitair hoofddocent benoemd. Ruud Koole was onder meer Visiting Scholar aan het Center for European Studies, Harvard University (Cambridge, MA) en als Fellow-in-Residence op het Netherlands Institute for Advanced Studies in the Humanities and Social Sciences (NIAS) te Wassenaar. Van 1994 tot 1996 was hij portefeuillehouder wetenschap en onderzoek in het bestuur van de Faculteit der Sociale Wetenschappen in Leiden.

In maart 2001 werd Ruud Koole gekozen tot landelijk voorzitter van de Partij van de Arbeid. Als zodanig werd hij in 2003 herkozen voor een periode tot eind 2005. Bij zijn vertrek ontvingen alle leden van de PvdA het door hem geschreven essay Links van het midden. Of waarom ik sociaal-democraat ben. In 2007 werd hij – na een bestuurscrisis in de PvdA – gevraagd om als interim-partijvoorzitter op te treden; dat was hij van april tot oktober 2007. Tijdens zijn partijvoorzitterschap was hij onder meer co-voorzitter van de beginselprogramma-commissie, die het nieuwe beginselprogramma (2005) van de PvdA opstelde. Over zijn periode als partijvoorzitter schreef hij het boek Mensenwerk. Herinneringen van een partijvoorzitter, 2001-2007 (Amsterdam, 2010).

Van 2006 tot 2019 was Ruud Koole in Leiden hoogleraar Politicologie, in het bijzonder met betrekking tot de Nederlandse Politiek en haar institutionele ontwikkeling. Van 2006 tot en met 2010 was hij wetenschappelijk directeur van het Instituut voor Politieke Wetenschap van de Universiteit Leiden. Van 2011 tot 2019 was hij ‘trekker’ van het interfacultaire onderzoeksprofileringsgebied ‘Political Legitimacy’ van de Leidse Universiteit. Op 13 december 2019 ging hij met emeritaat en werd daarbij benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Zijn onderzoek zet hij voort en concentreert zich op constitutionele verhoudingen, politieke legitimiteit, Nederlandse politieke instituties, politieke partijen en de politieke geschiedenis van Nederland. Zijn publicatielijst bevat enkele honderden items. 

Van juni 2011 tot juni 2015 en van juni 2019 tot juni 2023 was Ruud Koole senator voor de PvdA. In de eerste periode was hij woordvoerder op de terreinen van Binnenlandse Zaken, Veiligheid en Justitie (politie), Hoge Colleges van Staat, Grondwetszaken en Hoger Onderwijs, lid van de parlementaire assemblee van de NAVO en lid van de tijdelijke ‘commissie Greco-rapport’ van de Eerste Kamer (over politieke integriteit – 2014). In de tweede periode was hij woordvoerder op de terreinen van Binnenlandse Zaken, Hoge Colleges van Staat en Grondwetszaken, Buitenlands Beleid, Defensie en (langdurige) Zorg, lid van de parlementaire assemblees van de NAVO en van de Raad van Europa.

Naast zijn hoofdfunctie vervulde en vervult hij tevens verschillende (bestuurs)functies in publieke en maatschappelijke instellingen. In het (recente) verleden was hij onder meer voorzitter van de Raad van Toezicht van de VARA (2009-2014) en vice-voorzitter van de RvT van BNNVARA (2014-2017); lid bestuur van de Stichting Democratie en Media (en eerder van de voorganger Stichting Het Parool, 1999-2011); vice-voorzitter van het Nederlands Instituut voor Meerpartijen Democratie (NIMD, 2004-2011); en lid van de Staatscommissie Parlementair Stelsel onder leiding van Johan Remkes, die in december 2018 haar eindrapport “Lage Drempels Hoge Dijken”, presenteerde. Momenteel is hij onder andere: lid Wetenschappelijke Raad van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis (CPG – Universiteit Nijmegen), lid van de redactie van Socialisme & Democratie en voorzitter van de werkgroep Partij Politieke Processen van de Wiardi Beckmanstichting. In 2016 werd hij tot lid benoemd van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (KHMW).

Ruud Koole is getrouwd met Els-Marie Peeters en heeft vier kinderen.